Premda je Resnička parohija kao celina nastala tek 1935. godine, crkveno-administrativna uprava u Resniku postojala je još od prve polovine XIX veka. Na osnovu orginalnih zapisa pronađenih u arhivu Crkvene opštine Rakovica, među dokumentima Resničke parohije, saznajemo detalje vezane za crkveni život u ovom delu Beograda.

„Parohija resnička postala je arondacijom (deobom) od Kneževačke parohije, 1935. godine. Parohijska crkva Kneževačke parohije bila je od najdublje starine Manastir Rakovica pa je, takoreći, i sva beogradska okolina duhovno gravitirala ovoj crkvi, odnosno parohiji.

Matice njene postoje od godine 1832. na ovamo. One beleže da su u tu parohiju spadala ova mesta: Kneževac, Sremčica, Žarkovo, Jajinci, Banjica, Resnik, Rakovica (selo), Pinosava, Rušanj (od 1862. godine) i Rakovica-Peron. Te su matice posle deobe godine 1935. ostale pri parohiji resničkoj, odnosno manastirskoj crkvi. Prema tome, tačnije je da je parohija resnička ostala kao stara parohija, matična parohija, od koje se otcepila parohija rakovička sa selom Kneževcom. Time je stvarno prestala postojati parohija kneževačka.

Sela pak: Železnik, Sremčica i Žarkovo, te Jajinci, Rakovica (selo) i Banjica pripala su, mnogo ranije, mlađima parohijama: železničkoj, kumodraškoj i belopotočkoj.“

Prelomni događaj za deobu stare kneževačke parohije bila je odluka o podizanju Hrama Svetih apostola Vartolomeja i Varnave, u Rakovici, 1935. godine. Poslednji paroh jedinstvene parohije bio je jerej Nedeljko Streličić, postavljen na to mesto sa blagoslovom Njegove Svetosti Patrijarha srpskog Varnave (Rosića), u januaru 1935. godine.

Prvi resnički paroh

Resnička parohija, koja je obuhvatala sela Resnik i Rušanj, u momentu nastanka nije imala svog paroha te su ovu dužnost privremeno vršili monasi iz manastira Rakovica. To je trajalo do 1. septembra 1935. godine kada na mesto paroha biva postavljen jerej Sibin Stanković. Otac Sibin je bio prvi resnički paroh.

Dolaskom na novoformiranu parohiju Resničku, jerej Sibin Stanković pri samom početku biva suočen sa problemom koji će biti rešen tek sedamdeset godina kasnije – u selu ne postoji Xram. Pošto se manastir Rakovica nalazio na određenoj udaljenosti od samog sela, kao i zbog činjenice da se u njegovom sastavu nalazila Bogoslovija, sve to je otežavalo normalno funkcionisanje parohije i njegovog nosioca.

Za potrebe vođenja matičnih knjiga parohu je ustupljena jedna prostorija u sklopu manastira. Sve ostale obrede vršio je u dvorištima meštana ili sličnim, neadekvatnim mestima u selu.

Mesto parohije u društvenom životu sela

Sve do 1946. godine i nasilnog odstranjivanja crkve iz društvenog života, normalno funkcionisanje jedne sredine nije se moglo zamisliti bez aktivnog učešća paroha. Odluke opštine, osnovne škole, suda i ambulante prosto su se međusobno preplitale sa poslovima parohije što je, naprosto bilo prirodno, s obzirom na to da su se u nadležnosti sveštenika nalazile matične knjige.

Ono što bi prvenstveno moralo biti rečeno za međusobne poslove paroha i članova opštine jeste činjenica da se opštinski organi nisu mogli primiti poverene im dužnosti sve dok ne polože zakletvu pred svojim parohom.

Sledeći aspekt saradnje Opštine Resničke i parohije jesu popisi stanovništva, što je i logično s obzirom na to da su se u parohiji nalazili podaci o broju rođenih i umrlih parohijana, kao i detaljni spiskovi domova i njihovih članova.

Naredni aspekt saradnje parohije i opštine jesu spiskovi za regrutaciju. Vekove koju su prohujali za nama obeležili su ratovi. S obzirom na to da se regrutacija vršila prema godini rođenja veoma je bilo važno postojanje uredne evidencije prema navedenom kriterijumu.

Procedura je bila ovakva: komanda vojnog okruga bi poslala zahtev opštini za dostavljanje spiska mladića rođenih konkretne godine. Opština bi, po prijemu ovog dokumenta, podnosila u svoje ime pismeni zahtev parohu za dobijanje spiska i odgovor dobila, takođe pismeno, uz pečatnu overu i potpis.

U međusobnoj povezanosti crkve sa ostalim segmentima društvenog života posebno su prednjačila venčanja. Naime, da bi se par venčao neophodno je bilo da se dobiju potvrde: od opštine, da budući mladenci nisu u bilo kakvom srodstvu, kao i lekarsko uverenje da su budući supružnici zdravstveno sposobni za stupanje u brak.

Tek kada bi se skupile ove potvrde paroh bi imao zakonsko pravo za obavi čin venčanja.

Tesna saradnja postojala je i sa osnovnom školom. Pored stalne veze pod kojom se podrazumeva međusobni kontakt i briga jedne institucije o drugoj, postojale su najmanje dve formalne obaveze koje je crkva imala prema učenicima i učeničkom drugom domu.

Sa jedne strane, nadležni paroh je bio osoba koju je upravitelj škole morao kontaktirati u vezi spiskova dece rođene konkretne godine kako bi ista mogla biti upisana u prvi razred. Formalni postupak je podrazumevao zvaničan dopis upravitelja parohu i dobijanje spiska overenog pečatom i potpisom paroha.

Drugi vid kontakta škole i parohije odnosio se na izvođenje verske nastave, što je bilo u nadležnosti sveštenika. Isto tako, paroh je decu vodio u manastir Rakovica na bogosluženja o većim praznicima.

Verska nastava se u resničkoj osnovnoj školi održavala subotom.

Život parohije i parohijana tekao je svojim, normalnim tokom sve do Drugog svetskog rata kada su i crkva i narod morali nositi breme okupacije.

Parohija za vreme okupacije

Ono što je obeležilo sam početak okupacije u Resniku bio je odlazak jereja Sibina Stankovića sa mesta paroha. Na osnovu podnete molbe, pop Sibin je premešten za paroha pri Sabornoj crkvi u Beogradu, a na njegovo mesto dolazi jerej Vasilije Vaso Vujović, izbeglica iz Slavonije, bivši paroh mikleuški, srez Podravska Slatina.

Primopredaja parohije obavljena je 30. jula 1941. godine u prostorijama Arhijerejskog Namesništva za grad Beograd.

Iako su Resničani bili naviknuti na svog paroha i uživali u druženju sa njim, mora se konstatovati da je otac Vaso bio izuzetno smeran paroh i vrlo pedantan i organizovan čovek o čemu svedoče njegove beleške iz vremena dok je vršio ovu dužnost.

Na osnovu orginalnih zapisa nastalih iz pera oca Vasa, saznajemo da Resnik, 1943. godine ima „200 domova sa 2270 duša.“ Suočeni sa velikim prilivom izbeglica iz prestonice, paroh i parohijani su morali da vrše sve moguće vrste ušteda kako bi prehranili svoje porodice za vreme okupacije.

Ali, život parohije i parohijana je morao da se nastavi u svim okolnostima.

Pokušaj podizanja crkve

Pored svih nedaća koje su zadesile parohiju i parohijane ostaje zabeleženo da je u aprilu 1942. godine pokušano podizanje bogomolje u Resniku. Razloge za takav čin možemo tražiti u stanju duha u narodu koji je vladao u to vreme, kao i usled nemogućnosti da paroh okupi veći broj ljudi i propoveda im o veri.

Kakvo je bilo stanje u parohiji saznajemo iz orginalnih zapisa koji se čuvaju u sklopu arhiva Crkvene opštine Rakovica, među dokumentima vezanim za Resničku parohiju.

„Ova parohija nema, nažalost, većih istorijskih ličnosti ili ljudi istaknutijih za Crkvu ili narod. Ljudi su prosečni i nijedan nije više školovan, iako je to, t.r. predgrađe Beograda. Zbog velike-neposredne blizine Beograda i vekovnog strahouticaja turskog iz njega, kao i zbog mnogo razvijenog trgovačkog duha, ovde skoro uopšte nema viših nacionalnih ambicija. Slavo požrtvovanje u životnoj azbuci žitejstva ovoga ne postoji.“

Crkva je trebalo da se zida na placu neposredno pored današnjeg groblja, a i pored poslatih molbi na adresu Patrijaršije i Arhijerejskog namesništva za grad Beograd, crkva ipak nije bila podignuta. Čini se da su ratni uslovi ipak učinili svoje.

Parohija nakon oslobođenja

Nakon Drugog svetskog rata, parohija i parohijani ulaze u novu eru koja će u srži promeniti sve i svakog, a da toga još uvek nisu bili ni svesni. U novonastaloj situaciji u Jugoslaviji, nakon oslobođenja, aktivno se radi na potiskivanju crkve iz društvenog života, što je kulminiralo 1946. godine kada je sveštenicima i formalno oduzeto pravo vođenja matičnih knjiga.

Međutim, to nije moglo biti sprovedeno preko noći, ipak su se u rukama sveštenika nalazili vitalni podaci o svakom društvu. Stoga, u periodu od 1944 – 1946. godine dolazi do „saradnje“ između Narodnooslobodilačkog odbora Resnik i Resničke parohije, premda je i tu bilo velikih problema.

Još jedna novina u međusobnim odnosima novih vlasti i crkve jeste promena pismene forme u obraćanju civilnih vlasti prema crkvenim. Ono što su pre Drugog svetskog rata predstavljale molbe, nakon sticanja slobode to se pretvorilo isključivo u naređenja.

Naredni događaj koji je obeležio prvu godinu nakon okončanja krvavih sukoba jeste odlazak jereja Vasa Vujovića sa mesta resničkog paroha, nakon četiri godine službe. U drugoj polovini 1945. godine biva premešten na ripanjsku parohiju.

Na upražnjeno mesto paroha u Resniku dolazi Antonije Pinčetić.

Formalno odvajanje crkve od države

Ustavom iz 1946. godine Crkva je i zvanično odvojena od države. Veronauka se ukida kao redovan predmet, a učenici koji su želeli da je pohađaju morali su to da zahtevaju. Ova situacija je trajala sve do 1952. godine kada je verska nastava i zvanično ukinuta kao predmet u školama, a Bogoslovski fakultet izopšten iz sastava Beogradskog univerziteta.

Još u leto 1945. godine, nacrtom Zakona o braku, crkveni brak je proglašen nezakonitim, a vanbračna deca izjednačena sa bračnom. Osnovni zakon o braku iz 1946. godine predviđa da se brak može zaključiti samo pred državnim organom i da se tek posle zaključenog građanskog braka može izvršiti venčanje i po verskim propisima.

Vođenje matičnih knjiga prelazi u ruke državne uprave, a iste se oduzimaju od sveštenstva i Crkvene uprave. Danas se matične knjige manastira Rakovica čuvaju u sklopu državnih arhiva, odnosno i dalje nisu vraćene crkvi.

Formiranje crkvenog Poverenstva

I pored sve većeg jaza koji je nastao između crkve i države, parohija je morala da nastavi sa svojim životom kako bi navela verujuće parohijane da je slede.

Odlukom Njegove Svetosti Patrijarha srpskog, AEM br. 760, od 8. avgusta 1951. godine za privremenog paroha u Resniku postavljen je protojerej Milutin Arsić, nekadašnji vojni sveštenik.

Sve do 1952. godine propali su svi pokušaji da se formira Crkvena opština Resnik. Niko sa sigurnošću ne može da kaže koji su razlozi za odlaganje uspostavljanja jedne tako prirodne stvari za svaku parohiju. Izgleda da je nastupio nedostatak volje i sa jedne i sa druge strane.

Ipak, prota Milutin Arsić pokazao se kao najistrajniji na ovom polju pa je trud urodio plodom. Pravoslavni eparhijski upravni odbor Arhiepiskopije beogradsko-karlovačke, dana 24. aprila 1952. godine doneo je odluku br. 114/Zap.20, kojom imenuje privremeno poverenstvo pri Resničkoj parohiji, koje će obavljati poslove crkvene opštine dok ista ne bude formirana.

Članovi iz Resnika bili su: Rajko Živojinović, Đurđe Petrović, Rajko Mihailović, Milorad Jovanović, Petar Petrović.

Resnik te, 1952. godine, dobija prvi „oblik“ crkveneoopštinskog odbora još od osnivanja parohije, 1935. godine. Iako to još uvek nije bio formalni Odbor, ipak je načinjen prvi korak. Ipak proći će godine dok se crkvena opština ne uspostavi.

Dalji razvoj parohije

Protoprezviter Milutin Arsić ostaje na mestu resničkog paroha sve do 1953. godine. Do izbora novog paroha vršilac dužnosti bi je sveštenik Jovan Nikolić. To je trajalo sve do donošenja odluke od strane Patrijarha srpskog Gospodina Vikentija (Prodanova), AEMbr. 1021, od 27. oktobra 1953. godine, kojom se za privremenog paroha u Resniku postavlja jerej Rajko Savković.

Pop Rajko, kako su ga meštani od milošte zvali, zadržao se na ovom mestu najduže, a urezan je i u sećanje mnogih meštana.

Odlukom Patrijarha srpskog Gospodina Germana (Đorića), AEMBroj 790/65, od 18. novembra 1965. godine, teritorija resničke parohije je proširena, što je prva promena/povećanje njenog prostora još od njenog odvajanja od jedinstvene Kneževačke parohije, trideset godina ranije. Na osnovu ovog dokumenta vidimo da u sastav Resničke parohije, pored Resnika i Rušnja ulazi i Kijevo.

Ova odluka ne samo da je donela „prekrajanje“ teritorije između resničke i rakovičke parohije, već je i stavila tačku na višedecenijsku raspravu o formiranju Crkvene opštine Resnik. Shodno ovoj odluci, resnička i rakovička parohija imaju pripadati jednoj crkvenoj opštini, a to je Crkvena opština Rakovica.

Takođe, ovom odlukom promenjeno je ime Kneževačkoj parohiji u Rakovičku, što je naziv koji ova parohija ima i danas.

Goran Nedeljković,
književnik